Ποιός Ηγείται όταν το ΑΙ αποφασίζει;
«Δεν επιβιώνει το ισχυρότερο είδος, ούτε το πιο έξυπνο, αλλά αυτό που προσαρμόζεται πιο γρήγορα στην αλλαγή.» Πόσες φορές έχετε ακούσει ή διαβάσει αυτή την φράση; Είναι ίσως το πιο διάσημο απόφθεγμα που αποδίδεται στον Δαρβίνο. Το απόφθεγμα αυτό έχει ένα πρόβλημα όμως… Δεν το διατύπωσε ποτέ ο Δαρβίνος! Το συγκεκριμένο απόσπασμα ξεκίνησε ως μια παράφραση από τον Leon C. Megginson, καθηγητή Management, το 1963. Ο Megginson, λοιπόν, ήθελε να προσαρμόσει τις ιδέες του Δαρβίνου στο επιχειρηματικό περιβάλλον και μέσα από αυτή την ερμηνεία σκόπευε να αναδείξει το ζήτημα της προσαρμοστικότητας. Κάποια στιγμή, όμως, η παράφραση αυτή μετατράπηκε λανθασμένα σε αυθεντικό απόφθεγμα. Και κάπως έτσι η παρανόηση εξαπλώθηκε και εκτοτε ταξιδεύει ανεξέλεγκτα…
Τι μας θυμίζει αυτή η μικρή ιστορία; Το πώς λειτουργεί το AI σήμερα! Mπορεί να παράγει κάτι πειστικό, καλογραμμένο, με κύρος, ενίοτε εντυπωσιακο, το οποίο, όμως, μπορεί να μην είναι πάντα αληθινό. Όπως η παραφρασμένη φράση, έτσι και οι έξυπνοι αλγόριθμοι δημιουργούν ένα κόσμο όπου το «φαινεται σωστό» ξεπερνάει το «είναι σωστό». Και κάπου εδώ βρίσκεται το στοίχημα της ηγεσίας: πώς προσαρμόζεσαι, όχι μόνο σε μια εποχή τεχνολογικών ανατροπών, αλλά και σε μια πραγματικότητα όπου η διάκριση ανάμεσα στο αληθινό και το «κατασκευασμένο» γίνεται όλο και πιο θολή. Αυτό το δίλημμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τελικά και ένα υπαρξιακό ζήτημα για τον κλάδο της ανάπτυξης ηγετών (leadership development), που πρέπει να διασφαλίσει πλέον ότι δεν πουλάει «ψευδαισθήσεις» προόδου, αλλά πράγματι καλλιεργεί ηγετικές δεξιότητες.
Το Παράδοξο της Ανάπτυξης Ηγεσίας
Η βιομηχανία ανάπτυξης ηγετών είναι γιγαντιαία. Δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται κάθε χρόνο σε προγράμματα που υπόσχονται να φτιάξουν τους «ηγέτες του αύριο». Παρ’ όλα αυτά, έρευνες δείχνουν ότι μόνο ένα μικρό (υπερβολικά μικρό, μόλις 11%!) ποσοστό στελεχών θεωρεί ότι αυτά τα προγράμματα αποδίδουν πραγματικά (σύμφωνα με έρευνα της McKinsey & Company, 2022). Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει ένα ουσιώδες χάσμα μεταξύ της επένδυσης, και της απόδοσης αυτής – ανάμεσα στην προσδοκία και στο αποτέλεσμα.
Έτσι διαμορφώνεται ένα παράδοξο. Η ζήτηση για «ηγέτες του αύριο» αυξάνεται, αλλά το αποτέλεσμα παραμένει στάσιμο. Με απλά λόγια: χρήματα ρέουν, αλλά η ουσία μένει ίδια. Πλήθος εργαλείων, σεμιναρίων και θεωριών υπόσχονται ανάπτυξη, μα συχνά προσφέρουν επανάληψη. Γιατί; Επειδή, κυριώς, τα περισσότερα παραμένουν «one size fits all». Σαν να μπαίνεις σε ένα γυμναστήριο όπου όλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας, φυσικής κατάστασης ή στόχων, κάνουν το ίδιο ακριβώς πρόγραμμα. Μπορεί να ιδρώσεις, αλλά δύσκολα θα φτάσεις στο αποτέλεσμα που χρειάζεσαι!
Βέβαια, τα τελευταία χρόνια, η αγορά βρήκε έναν νέο «μεσσία» και το όνομα αυτού: Τεχνητή Νοημοσύνη. Μια τεχνολογία που υπόσχεται να λύσει όσα η εκπαίδευση ηγετών δεν κατάφερε δεκαετίες τώρα: εξατομίκευση, πρόβλεψη αναγκών, ανάλυση δεδομένων, στοχευμένα learning paths.
Και πράγματι, το ΑΙ ήδη αλλάζει το πώς σχεδιάζουμε, παραδίδουμε και μετράμε την ανάπτυξη ηγεσίας. Μεγάλοι οργανισμοί χρησιμοποιούν ήδη αλγορίθμους για να αναγνωρίσουν τους high potentials, να βοηθήσουν τους ηγέτες στην λήψη απόφάσεων με “real-time” δεδομενα, να εντοπίσουν κενά δεξιοτήτων ή να προβλέψουν ποιοι υπάλληλοι είναι πιθανό να αποχωρήσουν. Ολα αυτά δίνουν την αίσθηση ότι η τεχνολογία έρχεται να κάνει την εκπαίδευση και ανάπτυξη ηγετών επιτέλους αποτελεσματική. Όμως, όπως έχουμε ήδη δει, η αίσθηση δεν είναι πάντα ταυτόσημη με την πραγματικότητα…
Το Νέο Παράδοξο
Το ΑΙ, με τα τωρινά στοιχεία, μπορεί να αναγνωρίσει μοτίβα, αλλά όχι τα κίνητρα πίσω από αυτά. Μπορεί να καταγράψει συμπεριφορές, αλλά όχι τις προθέσεις που τις γεννούν. Μπορεί να προτείνει βελτιώσεις, αλλά όχι να ορίσει τι έχει πραγματικά αξία για έναν οργανισμο. Κι αυτό είναι το νέο παράδοξο της ηγεσίας στην ψηφιακή εποχή: όσο πιο ακριβείς γινόμαστε στα δεδομένα, τόσο πιο ασαφείς γινόμαστε στο νόημα.
Όμως ακριβώς αυτά τα πράγματα που δεν μπορεί να κάνει το ΑΙ, είναι και αυτά που έχουν ουσία για την ηγεσία. Γιατί η ηγεσία δεν είναι στατιστική. Είναι σχέση, ευθύνη, κρίση, όραμα, αξίες. Αν, λοιπόν, βασίσουμε την ανάπτυξη ηγετών αποκλειστικά σε δεδομένα, κινδυνεύουμε να παράγουμε μετρήσιμους ηγέτες, αλλά όχι ουσιαστικούς. Εξάλλου, οι αλγόριθμοι είναι ουδέτεροι. Δεν έχουν ηθική πυξίδα.
Εδώ ερχόμαστε ίσως στο πιο κρίσιμο σημείο: το ΑΙ δεν δημιουργεί γνώση από το «μηδέν». Μαθαίνει από ό,τι του δίνουμε. Αν τα δεδομένα μας είναι μεροληπτικά ή αποκομμένα από το πλαίσιο λειτουργίας ενός οργανισμού, το AI απλώς θα ενισχύσει αυτές τις στρεβλώσεις με επιστημονική ακρίβεια. Δεν κάνει λάθη όπως εμείς, τα συστηματοποιεί.
Γι’ αυτούς του λόγους, η ευθύνη δεν ανήκει (ή δεν μπορεί να ανήκει) στο ΑΙ. Η ευθύνη της απόφασης ανήκει στον ηγέτη και αυτό δεν θα πρέπει να μεταβιβάζεται σε οποιαδήποτε τεχνολογία. Το ΑΙ μπορεί να προτείνει, να υπολογίσει, να προβλέψει, αλλά δεν μπορεί να αποφασίσει. Δεν μπορεί να ζυγίσει τις συνέπειες μιας επιλογής, ούτε να ερμηνεύσει τις ανθρώπινες αποχρώσεις μιας κρίσης.
Ο ρόλος του ηγέτη, επομένως, είναι να μπορεί να βάζει το ΑΙ στην σωστή του θέση. Αντιστοίχως, ο ρόλος των προγραμμάτων ανάπτυξης ηγετών είναι να καλλιεργήσουν αυτή την κριτική σκέψη, ως προς το που τελειώνει το όριο χρήσης του ΑΙ. Αυτό σημαίνει ότι η ανάπτυξη ηγετών οφείλει να εστιάζει στην βαθύτερη ανθρώπινη εμπλοκή, καθώς το ΑΙ δεν σημαίνει για έναν ηγέτη ότι θα σταματήσει να σκέφτεται ή θα μεταβιβάσει την ευθύνη του. Σημαίνει, όμως, ότι τα πρόγράμματα ανάπτυξης ηγετών πρέπει πλέον να συνδιάζουν τα δεδομένα με την ανθρώπινη εμπειρία, τα στατιστικά αποτελέσματα με την ηθική κρίση και τους αλγόριθμους με τις αξίες.
Η Προσαρμοστικότητα ως Ηγετική Δεξιότητα
Εν κατακλείδι, η τεχνολογία θα συνεχίσει να εξελίσσεται και το ΑΙ έχει έρθει για να μείνει. Το ερώτημα δεν είναι αν και πώς θα εξελιχθεί, αλλά ποιος είναι ο ρόλος του «ηγείσθαι» σ’ αυτό το πλαίσιο. Και ίσως εδώ να επιστρέφουμε τελικά στον «παρανοημένο» Δαρβίνο: δεν επιβιώνει ο πιο δυνατός, ούτε ο πιο έξυπνος, αλλά εκείνος που προσαρμόζεται χωρίς να χάνει το κέντρο του.
Η προσαρμοστικότητα δεν είναι μια ακόμα δεξιότητα. Είναι στάση. Είναι αρετή. Είναι η ικανότητα να αλλάζεις χωρίς να αποξενώνεσαι από τις αξίες σου. Και σ’αυτό το πλαίσιο, ηγεσία σημαίνει να παραμένεις άνθρωπος μέσα στην πλημμυρίδα της πληροφόρησης και των δεδομένων. Γιατί είναι άλλο η προσαρμογή σ’ αυτά και άλλο η αφομοιώση.
Αν υπάρχει λοιπόν μία δεξιότητα που αξίζει να καλλιεργούμε στους ηγέτες του σήμερα, είναι αυτή: να μπορούν να χρησιμοποιούν τα εργαλεία της εποχής, χωρίς να μετατρέπονται οι ίδιοι σε εργαλείο.
