Τι σημαίνει ομάδα;
Όλοι έχουμε στο μυαλό μας έναν γενικό ορισμό της έννοιας της ομάδας και μπορούμε να δημιουργήσουμε εικόνες διαφόρων ομάδων. Ωστόσο, γνωρίζετε αν υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία είναι απαραίτητα για να χαρακτηριστεί ένα σύνολο ατόμων “ομάδα”; Έτσι, λοιπόν, προϋποθέσεις για την ύπαρξη ομάδας, η οποία έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά ή ενδιαφέροντα και αποτελείται από δύο μέλη και πάνω, είναι το αίσθημα ενός κοινού σκοπού και η δέσμευση σε αυτόν, η σταθερότητα των μελών, τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αντιλαμβάνονται το σύνολο αυτό που δημιουργούν ως μία ομάδα. Για παράδειγμα, το σύνολο των μελών μιας αθλητικής ομάδας ή το σύνολο των μελών του τμήματος HR ενός οργανισμού αποτελούν μια ομάδα. Αντίθετα, δεν αποτελούν ομάδα τα άτομα που ταξιδεύουν μαζί με τα ΜΜΜ ή τα άτομα που βρίσκονται μαζί σε ένα κατάστημα.
Επομένως, η ομάδα αποτελείται από ένα σύνολο ατόμων, καθένα εκ των οποίων λειτουργεί σαν ένα κομμάτι παζλ. Αυτό σημαίνει πως όλοι μαζί συνεργάζονται για να πετύχουν έναν κοινό σκοπό στον οποίο είναι δεσμευμένοι και πως το κάθε μέλος αποτελεί σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι της τελικής επιτυχίας.
Γιατί δημιουργούνται οι ομάδες;
“Εάν έχω δει πιο μακριά από τους άλλους, είναι γιατί στεκόμουν στους ώμους γιγάντων” είπε ο Isaac Newton, ενώ υπάρχουν πολλά ακόμα ρητά τα οποία αναφέρονται στη δύναμη της ομάδας. Επομένως, οι σκοποί της δημιουργίας μιας ομάδας είναι πολλοί.
Αρχικά, η ομάδα μπορεί να επιτύχει πράγματα τα οποία δεν μπορεί να καταφέρει κάποιος μόνος του. Κι αυτό, γιατί η ομάδα συνδυάζει μια ποικιλία γνώσεων και ικανοτήτων, χαρακτηριστικά τα οποία την καθιστούν πιο ικανή να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά πολλές και διαφορετικές καταστάσεις.
Ακόμα, όταν πολλά άτομα ενώνονται, η συνολική τους δύναμη τόσο σε φυσικούς όσο και σε διανοητικούς πόρους αυξάνεται σημαντικά. Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια αίσθηση δύναμης και επιρροής. Σε επαγγελματικά περιβάλλοντα, αυτό μπορεί να σημαίνει καλύτερη διαπραγματευτική θέση ή μεγαλύτερη επίδραση στις αποφάσεις.
Η συμμετοχή σε μια ομάδα, ειδικά σε μια διακεκριμένη ή επιτυχημένη ομάδα, προσφέρει κύρος και αναγνώριση. Το κύρος αυτό συχνά ενισχύει την επαγγελματική φήμη και την κοινωνική αποδοχή των μελών, ενώ παράλληλα τους δημιουργεί αυτοπεποίθηση και μεγαλύτερη ικανοποίηση.
Επίσης, η ομάδα ενισχύει το αίσθημα αξίας του ατόμου για τον εαυτό του. Μέσω της αλληλεπίδρασης και της συνεισφοράς στην ομάδα, τα μέλη αναγνωρίζουν τη σημασία του ρόλου τους, γεγονός που ενδυναμώνει την προσωπική τους αυτοπεποίθηση και ανάπτυξη.
Παράλληλα, οι ομάδες ικανοποιούν την ανάγκη του ατόμου για κοινωνική σύνδεση. Οι κοινωνικοί δεσμοί είναι θεμελιώδεις για την ψυχολογική ευεξία. Οι ομάδες παρέχουν την ευκαιρία για δημιουργία σχέσεων, ανταλλαγή ιδεών και συναισθηματική υποστήριξη.
Τέλος, το να ανήκει κανείς σε μια ομάδα προσφέρει αίσθηση προστασίας, μειώνοντας το αίσθημα μοναξιάς. Οι ομάδες ενισχύουν την προσωπική δύναμη, καθώς το άτομο δε νιώθει μόνο απέναντι στις προκλήσεις. Σε επαγγελματικό περιβάλλον, αυτό μπορεί να σημαίνει μεγαλύτερη σταθερότητα και υποστήριξη.
Ποιες μορφές μπορούν να πάρουν οι ομάδες;
1. Τυπικές ομάδες: Δημιουργούνται από τον οργανισμό με στόχο την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων ή την εκτέλεση καθηκόντων που σχετίζονται άμεσα με τους οργανωτικούς σκοπούς. Οι κύριες κατηγορίες περιλαμβάνουν:
- Κάθετες ομάδες: Αποτελούν μέρη της ίδιας οργανωσιακής δομής με καθορισμένη και σταθερή σύνθεση. Είναι υπεύθυνες για την εκπόνηση κάποιας λειτουργίας του έργου. Τέτοιες ομάδες αποτελούν π.χ. το τμήμα HR, το λογιστήριο κλπ.
- Οριζόντιες-διατμηματικές ομάδες: Αποτελούνται από εργαζομένους που ανήκουν σε διαφορετικά τμήματα ή από εργαζομένους διαφορετικών ειδικοτήτων. Οι ομάδες αυτές μπορεί να είναι μόνιμες ή προσωρινές. Ουσιαστικά, ο σκοπός της δημιουργίας τους είναι α) η υλοποίηση ενός συγκεκριμένου έργου που απαιτεί διεπιστημονική-διατμηματική συνεργασία, όπως είναι η δημιουργία ενός προϊόντος, και β) ο συντονισμός ομάδων, λειτουργιών, αποφάσεων.
2. Άτυπες ομάδες: Οι ομάδες αυτές δημιουργούνται εξαιτίας της ανάγκης των ατόμων να ικανοποιήσουν κοινωνικές ανάγκες μέσα στον οργανισμό. Σχηματίζονται φυσικά και αβίαστα, δεν προβλέπονται από τον οργανισμό και είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης φύσης. Μπορούν να διακριθούν σε:
- Ομάδες φίλων: Σχηματίζονται λόγω προσωπικής συμπάθειας και κοινών ενδιαφερόντων μεταξύ των μελών. Τα μέλη των ομάδων αυτών συχνά συναντώνται και εκτός εργασίας και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλον σε καθημερινές προκλήσεις. Στηρίζονται στην εμπιστοσύνη, ενισχύουν το θετικό κλίμα στην εργασία και δεν έχουν κάποια οργανωσιακή δομή ή τυπικούς εργασιακούς στόχους.
- Ομάδες κοινωνικών ενδιαφερόντων: Δημιουργούνται από άτομα τα οποία έχουν κοινά ενδιαφέροντα ή στόχους, σχετικά ή άσχετα με τον εργασιακό χώρο. Δεν αφορούν, συνήθως, τα καθήκοντά τους στον οργανισμό αυτά καθεαυτά, αλλά κοινά χόμπι, ανησυχίες, αξίες, δράσεις. Σκοπό έχουν συγκεκριμένες επιδιώξεις, κοινωνική ενσωμάτωση και μπορεί να έχουν προσωρινό ή μόνιμο χαρακτήρα. Τέτοιες μπορεί να είναι ομάδες αθλητισμού, περιβαλλοντικές δράσεις, σωματεία εργαζομένων κλπ.
- Ομάδες ειδικών-προσωπικών συμφερόντων: Αποτελούν πιο κλειστές ομάδες που δημιουργούνται με σκοπό την επίτευξη προσωπικών συμφερόντων. Συνήθως, είναι απομονωμένες και στρέφονται προς την ομάδα, μπορεί να προκαλέσουν εντάσεις και αρνητικές επιπτώσεις στον οργανισμό, καθώς λειτουργούν αρνητικά προς τους άλλους. Ένα παράδειγμα μπορεί να είναι μια ομάδα συναδέλφων που προωθούν μόνο ο ένας τον άλλον.
Η δημιουργία και η λειτουργία των άτυπων ομάδων μέσα σε έναν οργανισμό είναι εξίσου σημαντική με αυτή των τυπικών για την επιτυχή λειτουργία τους. Οι σκοποί που εκπληρώνουν είναι οι παρακάτω: δημιουργούν το αίσθημα ασφάλειας μεταξύ των εργαζομένων, με αποτέλεσμα να μειώνουν το αίσθημα μοναξιάς και να ενισχύουν την προσωπική δύναμη, ενώ παράλληλα προσφέρουν κύρος και αναγνώριση μέσω της συμμετοχής. Συμβάλλουν στην αυτοεκτίμηση, κάνοντας τα μέλη να νιώθουν σημαντικά, και δημιουργούν κοινωνικούς δεσμούς, καλύπτοντας την ανάγκη για αλληλεπίδραση. Μέσω της συλλογικής δράσης, ενισχύεται η εξουσία και διευκολύνεται η επίτευξη στόχων, καθώς η συνεργασία επιτρέπει την αξιοποίηση πολλαπλών δεξιοτήτων και γνώσεων που δεν θα μπορούσε να πετύχει ένα άτομο μόνο του.
Ωστόσο, οι άτυπες ομάδες αν και καλύπτουν σημαντικές κοινωνικές ανάγκες, μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στον οργανισμό, ανάλογα και με τα χαρακτηριστικά τους και τους σκοπούς που εξυπηρετούν. Συχνά, ενθαρρύνουν αρνητικά πρότυπα, προάγοντας συμπεριφορές που έρχονται σε αντίθεση με τις οργανωσιακές αξίες. Εμφανίζεται σύγκρουση μεθόδων, όταν οι πρακτικές της ομάδας αντιβαίνουν στις επίσημες διαδικασίες, καθώς και σύγκρουση στόχων μεταξύ τυπικών και άτυπων ομάδων, δυσχεραίνοντας τη συνεργασία. Επιπλέον, οι άτυπες ομάδες μπορεί να συμβάλλουν στη διάδοση φημών, δημιουργώντας παραπληροφόρηση, ενώ συχνά εκφράζουν αντίσταση στις αλλαγές, επιβραδύνοντας την υιοθέτησή τους. Τέλος, η λειτουργία τους μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του απαιτούμενου χρόνου για την ολοκλήρωση εργασιών, λόγω έλλειψης ευθυγράμμισης με τους οργανωσιακούς στόχους.
Τα στάδια δημιουργίας και ανάπτυξης ομάδων
Σύμφωνα με τον Bruce Tuckman, οι ομάδες περνούν από πέντε στάδια κατά τη διαδικασία ανάπτυξής τους. Τα στάδια αυτά ξεκινούν τη στιγμή που τα άτομα θα συναντηθούν για πρώτη φορά έως και την ολοκλήρωση του έργου:
- Στάδιο 1 / Σχηματισμός: Μοιάζει με τις πρώτες μέρες σε ένα νέο περιβάλλον, όπως το Πανεπιστήμιο ή μια νέα δουλειά. Σε αυτό το στάδιο, τα μέλη είναι ευγενικά, ενθουσιασμένα και επιδιώκουν να γνωριστούν μεταξύ τους. Συζητούνται δεξιότητες, στόχοι, χρονοδιάγραμμα, βασικοί κανόνες και ρόλοι, ενώ διαμορφώνονται οι πρώτες σχέσεις και ευθύνες. Ωστόσο, επειδή το στάδιο αυτό δίνει έμφαση στις ανθρώπινες σχέσεις και όχι τόσο στο έργο, η παραγωγικότητα είναι, συνήθως, χαμηλή.
- Στάδιο 2 / Ανταλλαγή ιδεών: Είναι το σημείο όπου οι αρχικές ευγένειες φθίνουν και προκύπτουν συγκρούσεις λόγω διαφορών στις προσωπικότητες ή στον τρόπο εργασίας. Όπως σε μια σχέση, τα μέλη αναγνωρίζουν τα ελαττώματα των άλλων και καλούνται είτε να τα αποδεχτούν είτε να διαχειριστούν τη δυσαρέσκεια. Η πίεση για την ολοκλήρωση του έργου γίνεται αισθητή και μπορεί να προκύψουν διαφωνίες ή αμφισβήτηση της ηγεσίας. Είναι σημαντικό να αντιμετωπίζονται έγκαιρα οι συγκρούσεις, καθώς η αποφυγή τους μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερα προβλήματα αργότερα.
- Στάδιο 3 / Διαμόρφωση συμπεριφορών: Τα μέλη της ομάδας αρχίζουν να εκτιμούν τα πλεονεκτήματα και τη συμβολή των άλλων μελών, δουλεύοντας πιο αρμονικά ως μια συνεκτική μονάδα. Παρόλο που μπορεί να εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές προσωπικοτήτων, επικρατεί η εκτίμηση για την εργασία και τη συνεισφορά κάθε μέλους. Ενδεχόμενες συγκρούσεις από προηγούμενα στάδια γίνονται πιο εύκολα διαχειρίσιμες, καθώς η ομάδα έχει πλέον αναπτύξει εμπειρία στη συνεργασία και την επίλυση προβλημάτων.
- Στάδιο 4 / Εκτέλεση: Η ομάδα λειτουργεί με αυτοπεποίθηση, παρακίνηση και εξοικείωση με το έργο, επιτυγχάνοντας υψηλό επίπεδο συνεργασίας χωρίς την ανάγκη συνεχούς επίβλεψης. Όλα τα μέλη είναι ευθυγραμμισμένα προς την επίτευξη του τελικού στόχου. Είναι το ιδανικό στάδιο που κάθε ομάδα επιδιώκει να φτάσει, αν και κάποιες αποτυγχάνουν λόγω αδυναμίας να ξεπεράσουν συγκρούσεις και να συνεργαστούν αποτελεσματικά.
- Στάδιο 5 / Διάλυση: Το στάδιο αυτό προστέθηκε αργότερα από τον Tuckman. Αναφέρεται στη διάλυση της ομάδας μόλις το έργο ολοκληρωθεί. Συχνά αποκαλείται «στάδιο πένθους», καθώς τα μέλη, έχοντας αναπτύξει στενούς δεσμούς, βιώνουν αίσθημα απώλειας, καθώς η κοινή εμπειρία φτάνει στο τέλος της.
Πώς μπορεί να αναπτυχθεί αποτελεσματικότερα μία ομάδα
- Δημιουργία σκοπού και αποστολής της ομάδας με σαφήνεια: Κατά τη διάρκεια της ομαδικής εργασίας, είναι συχνό το φαινόμενο να δίνεται υπερβολική έμφαση στις λεπτομέρειες ενός έργου, με αποτέλεσμα να χάνεται η συνολική προοπτική. Η ύπαρξη ενός ξεκάθαρου σκοπού και αποστολής βοηθά στη διατήρηση της εστίασης και απαιτείται συχνή υπενθύμιση προς την ομάδα για την επίτευξη του βασικού “μεγάλου” σκοπού της.
- Καθορισμός βασικών κανόνων και εξασφάλιση της τήρησής τους: Η ύπαρξη βασικών κανόνων μειώνει τη σύγχυση και δημιουργεί ένα κοινό πλαίσιο αποδεκτής συμπεριφοράς. Χωρίς αυτούς, τα μέλη μιας ομάδας ακολουθούν διαφορετικούς τρόπους εργασίας, γεγονός που οδηγεί σε διάσπαση, συγκρούσεις και μειωμένη αποτελεσματικότητα.
- Αποδοχή και διαχείριση των συγκρούσεων ως φυσιολογική διαδικασία: Οι συγκρούσεις αποτελούν φυσικό κομμάτι της ομαδικής εργασίας και μπορούν να έχουν θετική επίδραση σε αυτήν. Οι διαφορετικές απόψεις και δεξιότητες των μελών προσθέτουν αξία στην ομάδα. Αντί για αποφυγή, η διαχείριση των συγκρούσεων με ακρόαση όλων των πλευρών και εύρεση κοινού εδάφους μπορεί να βελτιώσει τις διαδικασίες και να ενισχύσει τη συνοχή της ομάδας.
- Ενεργητική ακρόαση: Η αναγνώριση της αξίας κάθε μέλους και η ενθάρρυνση για την ενεργητική ακρόαση όλων των απόψεων και ιδεών τους είναι κρίσιμη. Η ανταλλαγή ιδεών ενισχύει τη δημιουργικότητα και οδηγεί στην εξεύρεση καινοτόμων λύσεων ή «μεγάλων ιδεών».
- Παροχή ανατροφοδότησης: Η παρατήρηση της ομαδικής λειτουργίας, τόσο ως σύνολο όσο και σε ατομικό επίπεδο, επιτρέπει την παροχή εποικοδομητικής ανατροφοδότησης. Η ανατροφοδότηση μπορεί να δοθεί ατομικά ή ομαδικά, επισημαίνοντας δυνατά σημεία και τομείς βελτίωσης, με στόχο τη συνεχή βελτίωση της ομαδικής διαδικασίας.
- Ενίσχυση της συμμετοχής και του αισθήματος ευθύνης όλων των μελών: Η ομαδική εργασία βασίζεται στη συνεισφορά όλων των μελών. Κάθε μέλος έχει συγκεκριμένο ρόλο και ευθύνη και η αδυναμία ενός μέλους επηρεάζει την υπόλοιπη ομάδα. Η καλλιέργεια αίσθησης ευθύνης και η παρακίνηση για συμμετοχή διασφαλίζουν τη συνοχή και την παραγωγικότητα της ομάδας.
Φαινόμενα που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των ομάδων
- Φαινόμενο πόλωσης της ομάδας: Η πόλωση της ομάδας αναφέρεται στην τάση των μελών να καταλήγουν σε πιο ακραίες αποφάσεις ή απόψεις, όταν βρίσκονται σε συλλογικό πλαίσιο. Αυτό συμβαίνει λόγω της διάχυσης της ευθύνης (κανείς δεν αισθάνεται αποκλειστικά υπεύθυνος για τις αποφάσεις αυτές) και της ελευθερίας από την ατομική ευθύνη, η οποία επιτρέπει πιο τολμηρές ή ακραίες θεωρήσεις. Για παράδειγμα, μια ομάδα μπορεί να υιοθετήσει πιο επιθετικές στρατηγικές απ’ ό,τι θα έκανε το κάθε μέλος μόνο του. Για να αποφευχθεί το φαινόμενο αυτό, είναι καλό μέσα στις ομάδες να ενθαρρύνονται οι διαφορετικές απόψεις και να δίνεται χώρος να ακουστούν και διαφορετικές οπτικές.
- Φαινόμενο κοινωνικής οκνηρίας: Το φαινόμενο αυτό εμφανίζεται, όταν άτομα καταβάλλουν μικρότερη προσπάθεια σε συλλογικές δραστηριότητες από ότι σε ατομικές, καθώς νιώθουν ότι η ευθύνη τους διαμοιράζεται σε όλη την ομάδα. Για παράδειγμα, σε ομαδικά έργα ορισμένα μέλη μπορεί να βασίζονται στην προσπάθεια των υπολοίπων χωρίς να συνεισφέρουν ουσιαστικά. Για να αποφευχθεί το φαινόμενο αυτό, όταν λαμβάνονται αποφάσεις,, τα άτομα καλούνται να εκφράσουν τις απόψεις τους πριν ακούσουν την ομαδική συζήτηση, μειώνοντας την πιθανότητα οκνηρίας.
- Συνεκτικότητα / Συνοχή ομάδας: Η συνεκτικότητα αναφέρεται στον βαθμό στον οποίο τα μέλη επιθυμούν να παραμείνουν στην ομάδα και να συνεργαστούν. Η συνοχή επηρεάζει την αποτελεσματικότητα, καθώς υψηλή συνεκτικότητα οδηγεί σε καλύτερη συνεργασία και επίτευξη στόχων. Μικρότερες ομάδες τείνουν να είναι πιο συνεκτικές λόγω των στενών δεσμών μεταξύ των μελών. Ακόμα, η συνοχή αυξάνεται αν υπάρχει κοινό όραμα στην ομάδα αλλά και όταν δίνεται ανατροφοδότηση μεταξύ των μελών και αναγνωρίζονται τα επιτεύγματα του καθενός. Η συνεκτικότητα της ομάδας αυξάνεται, όταν τα μέλη θεωρούνται υποστηρικτικά και φιλικά, καθώς έτσι αυξάνεται η επιθυμία παραμονής στην ομάδα. Ακόμη, όταν τα μέλη έχουν κοινά ενδιαφέροντα, αξίες ή αντιλήψεις, ενισχύεται η ταύτισή τους με την ομάδα.
Οι σαφείς και ελκυστικοί στόχοι παρακινούν τα μέλη να συνεργαστούν και να νιώσουν δέσμευση προς την ομάδα. Όταν, μάλιστα, η ομάδα επιτυγχάνει τους στόχους της, ενισχύεται η εμπιστοσύνη και η συνοχή, δημιουργώντας ένα θετικό κλίμα συνεργασίας. Οι κοινές δραστηριότητες που είναι ευχάριστες ή ψυχαγωγικές (π.χ., εκδρομές, ομαδικές ασκήσεις) δημιουργούν θετικά συναισθήματα και ενδυναμώνουν τις σχέσεις. Όπως φαίνεται, οι μικρές ομάδες διευκολύνουν τη δημιουργία στενών σχέσεων και αποτελεσματικής επικοινωνίας μεταξύ των μελών, ενώ ένα περιβάλλον συνεργασίας χωρίς εντάσεις προωθεί την αίσθηση του «ανήκειν». Τέλος, μια εξωτερική απειλή (π.χ., ανταγωνισμός, οργανωσιακές αλλαγές) μπορεί να λειτουργήσει ενωτικά, καθώς τα μέλη συσπειρώνονται για να την αντιμετωπίσουν.
